Kontakti me gjuhën është një fenomen natyral dhe ndodh kur folësit ose interpretuesit e dy ose më shumë gjuhëve ndërveprojnë me njëri-tjetërin. Fusha e studimit të gjuhës së kontaktit quhet Kontakti linguistik. Kain Hoyer (2007) ka shkruar një artikull rreth situatës së gjuhës të kontaktit të gjuhës së shenjave shqipe titulluar: “Gjuha e shenjave shqipe: Gjuha e Kontaktit, shenjat ndërkomëtare dhe gjestet”.
Hoyer punojë në Shqipëri si këshillues linguistik në bashkëpunim me Shoqatën Kombëtare Shqiptare të Njerëzve që nuk Dëgjojnë nga viti 2003 deri në vitin 2005. Fjalori i parë i gjuhës së shenjave shqipe (AlbSL) u publikua në vitin 2005. Ky artikull është mbështetur mbi eksperiencën e Hoyer kur punonte me përdoruesit e gjuhës së shenjave shqipe gjatë proçesit të shkrimit të fjalorit. Në këtë artikull, Hoyer, e ka ndarë gjuhën e kontaktit të gjuhës së shenjave shqipe në dy periudha: vitet 1963-1990 dhe 1990-2007. Ekzistojnë dy situata të ndryshme në lidhje me gjuhën e kontaktit për secilën periudhë.
Periudha e parë: 1963-1990
Periudha e parë fillonë kur shkolla e parë për njerëzit që nuk dëgjojnë u hap në Shqipëri më 1963 dhe përfundonë me rënien e komunizmit në vitin 1990. Gjatë periudhës komuniste, vendi ishte plotësishtë i izoluar nga bota e jashtme. Që nga viti 1963 fëmijët që nuk dëgjonin filluan të rregjistroheshin në shkollën për njerëzit që nuk dëgjonin. Metoda e komunikimit e përdorurë tek kjo shkollë ishte daktile bazuar në gjuhën e folur shqipe. Daktilimi i plotë nuk ishte gjithmonë i nevojshëm, ndonjëherë vetëm për një pjesë të një fjale shqip ose fjalie përdoreshin daktilet. Për shembull, fjala kush e daktiluar K-U-SH, e ndryshuar në një formë të shkurtuar si K-SH. Kështu, një fushë e gjuhës së kontaktit për gjuhën e shenjave shqipe ishte me gjuhën e shkruar shqipe.
Një tjetër fushë e gjuhës së kontaktit nga kjo periudh janë gjestete figurative, të përdoruara masivishtë nga komuniteti i njerëzve që dëgjonin. Gjestet tradicionale ose formale influencuan shenjat e gjuhës së shenjave shqipe. Njerëzit që nuk dëgjonin gjithashtu i përdornin këto gjeste për të komunikuar me njerëzit që dëgjonin. Disa gjeste janë bërë pjesë e leksikut të shenjave të gjuhës së shenjave shqipe. Për shembull, shenjat vijuese janë të pranishme në gjuhën e shenjave shqipe: Faleminderit, Budalla, Mirë, Punojë, Rrah. Kini parasysh që gjestet nuk janë njëllojë sikur të kishin ardhur nga një gjuhë e shenjave plotësishtë e zhvilluar. Në rastin e shenjës për fjalën “rrah” kalimi nga një gjest figurative në një shenjë është më së qarti e parë në formën morfo-sintaksore. Shenjat nuk mund të modifikohen sipas emërit por shenja si folje ndryshon drejtim dhe interpretohet me një drejtim ndryshe të dorës dhe me një lëvizje në drejtim të interpretuesit duke nënkuptuar që “Ti më rrahe mua”. Ndëkohë që, gjestet përdoren gjithashtu nga interpretuesit që nuk dëgjojnë kur interpretojnë, shenjat e gjuhës së shenjave shqipe kanë më shumë elemente gramatikore dhe gjuhësore të zhvilluara. Kështu në periudhën 1963-1990 ekzistojnë dy fusha të kontaktit gjuhësorë: Gjuha e shkruar shqipe influencojë nëpërmjet daktilimit dhe gjesteve figurative të përdoruara nga njerëzit që dëgjonin të cilat u leksikalizuan si shenja të gjuhës së shenjave shqipe.
Periudha e dytë: 1990-2007
Periudha e dytë fillon me rënien e komunizmit në vitin 1990. Periudha pas komunizmit është quajtur “demokraci”. Shtetasve shqiptarë u lejohej më në fund të lëviznin të lirë brenda Shqipërisë dhe i dha mundësin njerëzve që nuk dëgjonin të takoheshin dhe organizonin grupe takimi. Ndërveprimi social mundësojë zhvillimin e gjuhës shqipe të shenjave. Fusha e tretë e gjuhës së kontaktit gjatë kësaj periudhe ka qënë nëpërmjet standartizimit të shenjave nga i ashtuquajturi fjalor i gjuhës së shenjave, “Libër me shenja” i publikuar në vitin 1996 me mbështetjen e Hollandës. Gjatë kësaj periudhe ishin bërë përpjekje për të futur gjuhën e shenjave si pjesë e edukimit të njerëzve që nuk dëgjonin. Fjalori, Libër me shenja, megjithatë nuk u përqafua gjerësishtë nga komuniteti i njerëzve që nuk dëgjojnë sepse fjalori nuk doli si produkt i komunitetit të njerëzve që nuk dëgjonin. Grupi i punës për këtë projekt përbëhej nga njerëz që dëgjonin, pjesë e stafit të shkollës së fëmijëve që nuk dëgjonin, vetëm një person që nuk dëgjonte dhe pa prezencën e një eksperti të gjuhës. Shenjat e pasqyruara në fjalor ndryshonin nga ato të përdoruar gjerësishtë nga komuniteti por disa shenja nga “Libër me shenja” kanë pasur influenc leksikore mbi gjuhën e shenjave shqipe në fjalë të tilla si: mama, vëlla, baba dhe motër. Forma e dorës për këto merr formën e shkronjës së parë të fjalës ekuivalente në gjuhën e shkruar shqipe. (M) forma e dorës për shenjën “mami” me vendodhje në mjekër, (B) forma e dorës për shenjën e BABI me vendodhje në faqe, (V) forma e dorës për shenjën “vëllai” dhe (M) për shenjën “motër” të dyja me vendodhje poshtë shpatullës. Shenja të tilla të cilat përdornin formën e dorës për fjalët e gjuhës shqipe në trupin e interpretuesit nuk ishin përdorur më parë. Kështu, “Libër me shenja”,është fusha e tretë e kontaktit gjuhësorë me gjuhën e shenjave.
Fusha e katërt e kontaktit gjuhësorë është gjuha ndërkombëtare e shenjave. Pjesa më e madhe e këtij lloji kontakti gjuhësorë vinte prej të huajëve që përdornin gjuhën e shenjave vizitonin Shqipërin ose kur shqiparët që nuk dëgjonin ktheheshin nga pushimet ose kishin emigruar jashtë vendit. P.sh një grup personash që nuk dëgjonin nga Shqipëria vizituan Finlandën në vitin 2000 të njiheshin me aktivitetet e Organizatave të Njerëzve që Nuk Dëgjonin. Gjithashtu, gjatë viteve 2000-2005 katër këshillues Australian dhe një Finlandeze punuan për periudha të caktuara kohe për të trajnuar antarët e ANAD me qëllim ngritjen dhe fuqizimin e shoqatës. Megjithëse një pjesë e mirë e AlbSL mbështetet në daktilim për shenjat të cilat nuk kanë një shenjë në AlbSL, më shumë e më shumë shenja janë bërë pjesë e leksikut në saj të zgjerimit të njohurive dhe eksperiencës të cilat nuk kishin atëherë një shenjë. P.sh shenjat vijuese ishin koncepte të reja për njerëzit që nuk dëgjonin në Shqipëri gjatë kësaj kohe dhe këto shenja janë huazuar nga gjuha ndërkombëtare e shenjave: president, bordi, buxhet, program dhe shteti. Në disa shenja ka një diferencë midis parametrave/veçorive të gjuhës së shenjave shqipe dhe gjuhës ndërkombëtare të shenjave si p.sh lëvizja në shenjën SHTETI. Në gjuhën e shenjave shqipe, shenja përfshinë një lëvizje drejt të dyfishtë në drejtimin poshtë të kokës dhe shenja ekuivalente në gjuhën e shenjave ndërkombëtare përfshinë një lëvizje të drejtë një drejtimëshe lart kokës. Huazimet gjuhësore të shenjave është proçes natyral i zhvillimit të një gjuhe. Kur ekziston një boshllëk semantik/kuptimor dhe një shenjë gjuhësore për një koncept nuk ekziston, një e tillë mund të zhvillohet gjatë kohës nëpërmjet zhvillimit të një shenje të re ose huazimit nga diku tjetër. Nëse gjuha tashmë ka shenjën e vet, nuk është e nevojshmë ta huazosh shenjën. Kështu fusha e katërt e kontaktit gjuhësorë ishte me gjuhën ndërkombëtare të shenjave.
Referuar artikullit të Hoyer, gjuha e shenjave shqipe ka katër fusha të ndryshme të kontaktit gjuhësorë të cilat janë:
- Gjuha e shkruar shqipe në daktilim dhe nëpërmjet saj u zhvilluan fjalë të shkurtëra daktile.
- Gjestet figurative të komunitetit të njerëzve që dëgjojnë në shenja të gjuhës shqipe të shenjave.
- Libër me shenja ndikojë në zhvillimin e gjuhës shqipe të shenjave.
- Fjalët e huazuara nga gjuha ndërkombëtare e shenjave.
Dhe të gjitha këto 4 fusha të kontaktit gjuhësor kanë influencuar gjuhën e shenjave shqipe dhe ato shfaqen në gjuhën e shenjave shqipe sot. Artikulli i Horey është publikuar në vitin 2007 dhe në periudhën e ndërhyrjes deri në vitin 2019, gjuha e shenjave shqipe ka vazhduar zhvillimin e saj dhe shenjat e leksikalizuara ka vazhduar të futen. Këshilluesi gjuhësor Arttiu Liikaman dhe kërkuesit e gjuhës së shenjave të ANAD, Klisman Ibrahimi dhe Valmira Avdullaj kanë ndjekur zhvillimin e gjuhës së shenjave shqipe gjatë gjithë kohës dhe vëzhguar ndryshimet në gjuhë. Gjuha e shenjave shqipe është karakterizuar nga përdorimi i fjalëve të daktilizuara të cilat me kohën janë shkurtuar si p.sh: kush e cila është shkurtuar në k-sh dhe me tej k-s. I njëjti proçes është vënë re edhe për fjalën po, me para për këtë fjalë përdoreshin dy daktile të ndara P-O, por sot ajo është bërë pjesë e leksikut me shenjën PO. Ky është një shembull sesi fjalët e daktilizuara bëhen pjesë të leksikut si shenja deri në momentin që shenja nuk ngjason më me fjalën e daktilizuar. Gjithashtu, shenja të reja janë shfaqur të cilat nuk lidhen me gjuhën e shkruar shqipe. Në këtë mënmyrë ne mund të themi që gjuha shqipe e shenjave vazhdon rritjen e saj natyrale dhe zhvillimin.