Gjuha e Shenjave Shqipe ka evoluar natyrshëm në komunitetin shqiptar të personave që nuk dëgjojnë, ndërsa personat që nuk dëgjojnë takohen dhe bashkëveprojnë me njëri-tjetrin. Ndonëse në vitin 1963 u themelua një shkollë për personat që nuk dëgjojnë, Instituti për Nxënësit që nuk Dëgjojnë në Tiranë, komunitet i personave që nuk dëgjojnë nuk mund të shfaqej përpara rënies së komunizmit, në vitet 1990. Mësimi dhe komunikimi në shkollën e personave që nuk dëgjojnë u bazuan në të folurën (oralizmin), gjestet dhe daktilimin. Përdorimi i shenjave ishte shumë i kufizuar. Gjatë epokës së komunizmit, shumica e nxënësve që nuk dëgjonin u kthyen në shtëpitë e tyre në fshat pasi përfunduan shkollën dhe nuk shoqëroheshin më me njerëz të tjerë që nuk dëgjonin, për shkak të rregullave strikte të komunizmit. Pas rënies së komunizmit në vitin 1990, personat që nuk dëgjonin filluan të takoheshin me njëri-tjetrin dhe komuniteti i personave që nuk dëgjonte filloi të shfaqej pak nga pak. Ndërveprimi në rritje ka mundësuar gjithashtu zhvillimin e gjuhës që është njohur si gjuha e shenjave shqipe.
Në vitin 2000, Shoqata Finlandeze e Personave që nuk Dëgjojnë (FAD) dhe Shoqata Kombëtare Shqiptare e Personave që nuk Dëgjojnë (ANAD) filluan projektin e bashkëpunimit për zhvillim (në vazhdim) të financuar nga Ministria e Punëve të Jashtme të Finlandës. Projekti përfshinte dokumentimin dhe përshkrimin e gjuhës së shenjave shqipe, i cili filloi në vitin 2003 dhe një nga rezultatet e tij ishte fjalori i parë i GJSHSH -i i botuar në vitin 2005. Zgjimi gjuhësor i komunitetit të personave që nuk dëgjojnë dhe ndërgjegjësimi për të drejtat e tyre gjuhësore janë gjithashtu pjesë e rëndësishme e rezultateve të punës së gjuhës së shenjave. Përdorimi i GJSHSH përhapet përmes trajnimeve të ofruara nga ANAD.
Në Shqipëri ka 5.300 persona që nuk dëgjojnë, por jo të gjithë e njohin gjuhën e shenjave. Bazuar në Studimin e Anketës për Personat që nuk Dëgjojnë në Shqipëri në Vitin 2015 (nisur në 2016), deri në 68% të personave që nuk dëgjojnë nuk e dinë GJSHSH. Arsyeja për rezultatin e dobët është mungesa e kontaktit gjuhësor. Për shembull, personat që nuk dëgjojnë të cilët nuk kanë ndjekur një shkollë, përdorin gjeste për të komunikuar. Përdorimi i gjesteve është po ashtu një mënyrë komunikimi nga personat që nuk dëgjojnë të cilët kanë frekuentuar shkollën normale, pa nxënës të tjerë që nuk dëgjojnë. Daktilimi dhe gjestet përdoren nga personat që nuk dëgjojnë të cilët kanë ndjekur shkollën për personat që nuk dëgjojnë dhe më pas kanë jetuar të izoluar në fshatrat shqiptare. Sipas studimit të anketës, pjesa më e madhe e 32% të personave që nuk dëgjojnë të cilët e njohin ose e njohin pak GJSHSH , kanë qenë në kontakt me ANAD. Ata morën pjesë në aktivitetet e organizuara nga ANAD dhe atje mësuan gjuhën e shenjave. Disa persona që nuk dëgjojnë e mësuan gjuhën e shenjave nga miq që nuk dëgjojnë ose nga anëtarët e familjes të personave që nuk dëgjojnë, të cilët e njihnin tashmë GJSHSH. Kontakti gjuhësor me personat e tjerë që nuk dëgjojnë luan një rol të rëndësishëm në mësimin e gjuhës së shenjave shqipe.
Gjuha e Shenjave Shqipe është një gjuhë relativisht e re dhe vazhdon të zhvillohet shpejt me një fjalor në zgjerim. Në Shqipëri, të gjithë personat që nuk dëgjojnë, nga fëmijët tek të moshuarit, gëzojnë të drejtën e gjuhës së shenjave.
Referencat:
Gjuha e Shenjave Shqipe I (2005). Tirana: Shoqata Kombëtare Shqiptare e Njerëzve që nuk Dëgjojne
Hoyer, K. (2007) “Albanian Sign Language: Language Contact, International Sign, and gesture”. Sign Languages in Contact Redaktuar nga David Quinto-Pozos, 195 – 234. Washington DC: Gallaudet University Press
Lahtinen, I. & Rainò P. (2016) Deaf People in Albania 2015: A survey study. Helsinki: Finnish Association of the Deaf